Δ Κ Β Σ

ΔΚΒΣ x ΑΜΘ

Ο Darryl Keith Babatunde Smith στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης

Ο Darryl Keith Babatunde Smith (D.K.B. Smith) είναι ένας πολυπράγμων νέος εικαστικός-ερευνητής, που διδάσκει ανατομία σε καλλιτέχνες. Στο βιογραφικό του αριθμεί ήδη τέσσερις ατομικές εκθέσεις και πολυάριθμες συμμετοχές σε ομαδικές.[1] Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι ότι έχει αναπτύξει μια προσωπική και βαθιά σχέση με την ελληνική αρχαιότητα σε κάθε της έκφραση, λογοτεχνική και καλλιτεχνική. Εκτός από τη μητρική του γλώσσα, τα αγγλικά, μιλά άλλες τρεις ευρωπαϊκές γλώσσες (γερμανικά, γαλλικά και ιταλικά), ενώ γνωρίζει καλά ελληνικά (αρχαία και νέα) και λατινικά. Η πολυγλωσσία του αποτελεί εργαλείο για την τέχνη του αλλά και αναπόσπαστο στοιχείο της, καθώς μέσα από τα έργα του εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την κάθε γλώσσα και τη δυναμική της στην περιγραφή εικόνων, νοημάτων, ιδεών και συναισθημάτων. Λάτρης της αρχαίας ελληνικής τέχνης και λογοτεχνίας, διαβάζει στο πρωτότυπο αρχαία κείμενα και εντοπίζει τη βαθύτερη σύνδεσή τους με αρχαία τέχνεργα, με τα οποία έρχεται διαρκώς σε επαφή και από τα οποία εμπνέεται. Απόδειξη της εντρύφησής του στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό είναι ότι επιλέγει να υπογράφει τα έργα του στα ελληνικά με τα αρχικά του ονόματός του: ΔΚΒΣ.

Τα ζωγραφικά του έργα φέρουν την ιδιαίτερη σφραγίδα της πολύπλευρης προσωπικότητάς του και απηχούν τις εξειδικευμένες σπουδές του στην ανατομία του ανθρώπινου σώματος. Ακολουθώντας τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, τοποθετεί τον εαυτό του στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, καθώς ο ίδιος είναι το μοντέλο για τα έργα του, πρακτική που μπορεί να εκληφθεί και ως σημειολογική αποτύπωση της προσπάθειάς του να αντιληφθεί τον αρχαίο κόσμο στον σημερινό, πραγματικό χρόνο. Το σώμα και το έργο του συνιστούν, επομένως, μια γέφυρα ανάμεσα στον αρχαίο και σύγχρονο πολιτισμό.

Ακόμη και η επιλογή της τεχνικής του, της μεταλλογραφίας, αποτελεί μια επιπλέον δήλωση της άμεσης σύνδεσής του με την αρχαιότητα: η χρήση μεταλλικής γραφίδας, ως επί το πλείστον από άργυρο, για να δημιουργηθεί ένα προσχέδιο ή μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα πάνω σε ειδικά επεξεργασμένο χαρτί ή κομμάτι ξύλου, έχει τις ρίζες της στην αρχαία Αίγυπτο και την Ελλάδα, ακμάζει ωστόσο στους κύκλους των μεγάλων καλλιτεχνών της Αναγέννησης, όπως ο Ντα Βίντσι, ο Ραφαήλ και ο Ντύρερ, και επανεμφανίζεται δυναμικά στον 19ο αιώνα. Τέλος, η επιλεκτική χρήση χρώματος στο απέριττο και ατμοσφαιρικό σχέδιο των έργων του κατευθύνει το μάτι του θεατή στα σημεία που ο καλλιτέχνης επιθυμεί να εξάρει.

Η περιοδική εικαστική έκθεση με τίτλο «Φύσει μέν ἐστιν ἄνθρωπος…» περιλαμβάνει συνολικά οκτώ ζωγραφικά έργα του D.K.B. Smith, όλα μικρών διαστάσεων, τα οποία παρουσιάζονται αναρτημένα στους τοίχους τριών μόνιμων εκθέσεων του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης (ΑΜΘ): «Ο Χρυσός των Μακεδόνων», «Στη Μακεδονία από τον 7o αι. π.χ. ως την Ύστερη Αρχαιότητα» και «Θεσσαλονίκη, Μακεδονίας Μητρόπολις».

Τόσο ο τίτλος της έκθεσης όσο και τα οκτώ έργα του D.K.B. Smith εμπνέονται από τις τρεις προαναφερθείσες εκθέσεις του Μουσείου. Το παράθεμα των Πολιτικών του Αριστοτέλη «φύσει μέν ἐστιν ἄνθρωπος πολιτικὸν ζῷον», που συνοδεύει την εκθεσιακή ενότητα της μόνιμης έκθεσης με τίτλο «Η Μακεδονία από τον 7ο αι. π.Χ. ως την Ύστερη Αρχαιότητα» και αφορά στην κοινωνική και πολιτική οργάνωση στην αρχαία Μακεδονία, γέννησε στον καλλιτέχνη το ερώτημα πώς αντιλαμβάνεται ο ίδιος την ταυτότητα της ανθρώπινης φύσης και ενέπνευσε τον τίτλο της έκθεσής του. Η απάντηση έρχεται μέσα από μια τολμηρή προσέγγιση συγκεκριμένων εκθεμάτων του Μουσείου, που στόχο έχει να διεγείρει τη σκέψη και να προκαλέσει το συναίσθημα του θεατή, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα επιλεγμένα τέχνεργα του μακεδονικού χώρου, που υπογραμμίζουν τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση.

Πιο συγκεκριμένα, πηγή έμπνευσης για τον D.Κ.B. Smith αποτέλεσαν ορισμένα αριστουργήματα της αρχαίας μακεδονικής μεταλλοτεχνίας και μικροτεχνίας, όπως ο μοναδικός στο είδος του μπρούντζινος κρατήρας του Δερβενίου με ανάγλυφη παράσταση του ιερού γάμου του Διονύσου και της Αριάδνης, ένα χάλκινο μετάλλιο με προτομή της θεάς Αθηνάς από τη διακόσμηση άρματος, ένα χρυσό δαχτυλίδι με την εγχάρακτη επιγραφή ΔΩΡΟΝ, ένα χρυσό κρεμαστό κόσμημα με ένθετο πολύτιμο λίθο (αμέθυστο), ένα χρυσό σκουλαρίκι με κρεμαστά εξαρτήματα σε σχήμα κεφαλής ταύρου και βελανιδιών, ένα χρυσό επιστόμιο καθώς και χρυσά στεφάνια, μιας και το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης διαθέτει τη μεγαλύτερη συλλογή χρυσών στεφανιών στον κόσμο. Τον καλλιτέχνη ενέπνευσαν, επίσης, πήλινα και μαρμάρινα αρχαία τέχνεργα, όπως μια πήλινη κιβωτιόσχημη λάρνακα, μαρμάρινα γλυπτά και ένα ενεπίγραφο αναθηματικό ανάγλυφο με απεικόνιση αυτιού από τον ναό των Αιγυπτίων θεών (Σαραπείο) στη Θεσσαλονίκη.

Οι αρχαιότητες αυτές, αν και διακρίνονται από μεγάλη ποικιλία ως προς το είδος τους, το υλικό κατασκευής τους, τη χρονολόγηση και την προέλευσή τους, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: όλες εστιάζουν στον άνθρωπο και τη σχέση του με τη γη και τη φύση, ένα θέμα που αποτελεί κύριο ζητούμενο στο έργο του D.Κ.B. Smith, καθώς −σύμφωνα με το καταστάλαγμα της ερευνητικής διεργασίας του− στον αρχαίο πολιτισμό ο άνθρωπος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τη φύση σε κάθε έκφανση του βίου του αλλά και του θανάτου του. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, που σχεδόν σε όλα τα έργα της εν λόγω έκθεσης κυριαρχεί το γυμνό ανθρώπινο σώμα, το σώμα του ίδιου του καλλιτέχνη, ή το πρόσωπό του, ή μεμονωμένα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά του, αποδοσμένα σε στάσεις ανθρώπινων μορφών που απεικονίζονται σε αρχαία εκθέματα του Μουσείου.

Στα οκτώ ζωγραφικά έργα που απαρτίζουν την εν λόγω, μικρή αλλά πλήρη συμβολισμών, έκθεση του D.Κ.B. Smithαποκαλύπτεται ο τρόπος με τον οποίο ο καλλιτέχνης αντιλαμβάνεται τον αρχαίο μακεδονικό πολιτισμό, όπως τον γνώρισε μέσα από τα ποικίλα εκθέματα του Μουσείου και τον απέδωσε με τη μεταλλική γραφίδα του και τα επιλεγμένα χρώματά του πάνω σε ξύλο αγιογραφίας. Η επιλογή του καμβά στον οποίο δουλεύει τα έργα του και το χρυσό βάθος που μεμονωμένα εφαρμόζει, αποτελεί άμεση παραπομπή στις βυζαντινές εικόνες, ενώ η χρήση γραφίδων αργύρου και χρυσού λειτουργούν και ως απευθείας σύνδεση με τη μεταλλουργία, ο ηγετικός ρόλος της οποίας στην αρχαία μακεδονική τέχνη παρουσιάζεται εύγλωττα στη μόνιμη έκθεση του Μουσείου «Ο Χρυσός των Μακεδόνων».

Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα οκτώ ζωγραφικά έργα του D.Κ.B. Smith παρουσιάζονται όχι συγκεντρωμένα όλα μαζί σε έναν εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, αλλά διάσπαρτα στις αίθουσες των προαναφερόμενων τριών μόνιμων εκθέσεων. Προκειμένου να μην προκληθεί οποιαδήποτε σύγχυση στους επισκέπτες του Μουσείου, που θα αντίκριζαν σύγχρονα έργα τέχνης ανάμεσα στα αρχαία εκθέματα, τα έργα του D.Κ.B. Smith αναρτήθηκαν στους τοίχους σε άμεση οπτική και χωρική γειτνίαση με τις αρχαιότητες που ενέπνευσαν τον καλλιτέχνη. Στόχος είναι να γίνει πιο άμεσα αντιληπτός ο μεταξύ τους συσχετισμός και να αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος ανάμεσα στην τέχνη του παρελθόντος και του παρόντος.[2] Για τον ίδιο λόγο επιλέξαμε την άμεση οπτική «αντιπαραβολή» των αρχαίων τέχνεργων και των σύγχρονων ζωγραφικών έργων και στον Κατάλογο της έκθεσης, όπου επιπλέον προστίθενται σύντομα σχόλια –άλλοτε δικά μας κι άλλοτε του καλλιτέχνη– ως μια πιθανή ερμηνεία της σύνδεσης των αρχαιοτήτων με τα έργα σύγχρονης τέχνης.

Μέσω αυτής της άμεσης, οπτικά και χωρικά, συνύπαρξης και συνομιλίας μεταξύ παλιού και νέου επιδιώκουμε στη συγκεκριμένη έκθεση να αποφύγουμε μια συνήθη παγίδα: αυτή που θέλει τη σύγχρονη τέχνη να χρησιμοποιείται σε ένα παραδοσιακό –εν προκειμένω αρχαιολογικό– μουσείο αποκλειστικά ως μέσο, ως ένα είδος μεγεθυντικού φακού, για να εστιάσει ο επισκέπτης ακόμα περισσότερο στα αρχαία εκθέματα του μουσείου. Ευελπιστούμε, αντιθέτως, στην ανάπτυξη μιας αμφίδρομης συνομιλίας που θα υπερβαίνει τα στενά όρια επιφανειακών συγκρίσεων και θα προσφέρει στον επισκέπτη του Μουσείου μια νέα οπτική προσέγγισης τόσο για τα αρχαία εκθέματα όσο και για τα σύγχρονα έργα τέχνης.

Η συγκεκριμένη μουσειολογική-μουσειογραφική προσέγγιση (προσ)καλεί, κατά κάποιον τρόπο, τους επισκέπτες του Μουσείου να ανακαλύψουν τα ζωγραφικά έργα του D.Κ.B. Smith ανάμεσα σε εκατοντάδες αρχαία εκθέματα και να αναστοχαστούν σχετικά με την επίδραση της αρχαίας παραγωγής στο σήμερα. Η ενεργή συμμετοχή των επισκεπτών δεν περιορίζεται, όμως, μόνο σε αυτό. Δύο από τα οκτώ συνολικά έργα του, «Το Δώρο» και «Το Αγόρι του Δερβενίου», έφθασαν στο Μουσείο ημιτελή και ολοκληρώθηκαν από τον καλλιτέχνη σε πραγματικό χρόνο και σε ώρες λειτουργίας του Μουσείου, μέσα στην αίθουσα του περίφημου Κρατήρα του Δερβενίου, όπου και αναρτήθηκαν μετά την ολοκλήρωσή τους και λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσης. Στόχος αυτής της δράσης ήταν να προσελκύσει το ενδιαφέρον των επισκεπτών του Μουσείου, προσφέροντάς τους την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τον καλλιτέχνη εν ώρα δημιουργίας, να συνομιλήσουν και να διαδράσουν μαζί του, αναπτύσσοντας μια άμεση και αμφίδρομη σχέση επιρροής στη φάση ολοκλήρωσης των δύο έργων.

Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που τα εγκαίνια της έκθεσης του D.Κ.B. Smith προγραμματίσθηκαν για τη 18η Μαΐου 2025, τηΔιεθνή Ημέρα Μουσείων, ο φετινός εορτασμός της οποίας έχει ως θέμα «Μουσεία και κοινωνίες σε διαρκή αλλαγή». Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, σε μια διαρκή προσπάθεια ανανέωσης της επικοινωνίας του με την τοπική κοινωνία και το ευρύτερο κοινό, φιλοξενεί τη συγκεκριμένη έκθεση ευελπιστώντας στην ανάπτυξη μιας ουσιαστικής και αμφίδρομης συνομιλίας μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης τέχνης, με τρόπο που θα ωφελήσει το ίδιο, τα έργα (αρχαία και σύγχρονα), τον επισκέπτη αλλά και τη σχέση του καλλιτέχνη με το μουσείο, εν προκειμένω του ΔΚΒΣ με το ΑΜΘ.

[1] https://www.dkbsart.com

[2] Για το  θέμα αυτό, βλ. ενδεικτικά: Alix de la Chapelle, “Old and new: Dialogues between ancient and contemporary arts in traditional museums”, 2015, New York University Institute of Fine Arts - Research paper, όπου και εκτενέστερη σχετική βιβλιογραφία.

(https://www.academia.edu/38599850/Old_and_new_Dialogues_between_ancient_and_contemporay_arts_in_traditional_museums).

Οι επιμελήτριες της έκθεσης

      Ηλέκτρα Ζωγράφου, αρχαιολόγος ΑΜΘ
Δρ Ευαγγελία Τσαγκαράκη, αρχαιολόγος ΑΜΘ